Η μορφή των οικογενειών
Η οικογένεια είναι ο συνδετικός ιστός της κοινωνίας, αλλά η μορφή της δεν είναι μόνο μία όπως ίσως έχουμε συνηθίσει. Τις τελευταίες δεκαετίες βλέπουμε μια εξέλιξη της κοινωνίας όπου οι οικογένειες ομοφύλων ζευγαριών και οι μονογονεϊκές οικογένειες είναι πια πολύ πιο αποδεκτές και κοινές, Η συνεχιζόμενη αύξησή τους σε όλη την Ευρώπη είναι πλέον γεγονός. Σύμφωνα την Eurostat, το 15% των οικογενειών στην Ε.Ε. αποτελούνται από μόνους γονείς με παιδιά. Στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό κυμαίνεται στο 8%. Η χώρα με τους περισσότερους μόνους γονείς στην Ευρώπη είναι η Δανία, όπου 30% των νοικοκυριών είναι μονογονεϊκές οικογένειες με παιδιά.
Ο ορισμός της μονογονεϊκής οικογένειας
Η μονογονεϊκή οικογένεια ορίζεται ως μια οικογένεια με παιδί ή παιδιά όπου υπάρχει μόνο ένας γονέας, πατέρας ή μητέρα. Αυτό προκύπτει είτε από επιλογή είτε από ανάγκη. Οι λόγοι για τους οποίους υπάρχουν μονογονεϊκές οικογένειες είναι πολλοί. Συνήθως έχουν να κάνουν με γονείς που βρίσκονται να μεγαλώνουν μόνοι ένα παιδί ή περισσότερα παιδιά μετά από διαζύγιο ή απώλεια. Υπάρχουν όμως και άλλες περιπτώσεις μονογονέων, όπως:
- Γονείς που οι σύζυγοί τους δεν αναλαμβάνουν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στα παιδιά τους
- Μία οικογένεια με υιοθετημένο παιδί από έναν μόνο γονέα
- Μία ανύπαντρη μητέρα που ο πατέρας της δεν έχει αναγνωρίσει το παιδί
Επίσης, βλέπουμε ακόμα και τις περιπτώσεις όπου γυναικών όπου:
- Επιλέγουν να κάνουν οικογένεια χωρίς να είναι παντρεμένες.
- Αποφασίζουν να συνεχίσουν μια εγκυμοσύνη που δεν είναι επιθυμητή και από τους δύο γονείς.
Τι ισχύει σήμερα για τις μονογονεϊκές οικογένειες
Στις πιο παραδοσιακές κοινωνίες όπως είναι η δική μας, οι δομές ενδέχεται να μην είναι κατάλληλα προετοιμασμένες να στηρίξουν τους μονογονείς. Παρατηρούμε αύξηση των διαζυγίων αλλά και των περιπτώσεων γυναικών που αποφασίζουν να γίνουν μητέρες εκτός γάμου. Όμως η πολιτεία δε δείχνει τα κατάλληλα αντανακλαστικά για να νομοθετήσει αναλόγως.
Ενδεικτικά, στην Ελλάδα δεν υπάρχει κάποιο ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο στήριξης των μονογονεϊκών οικογενειών. Η στήριξη προς αυτές τις οικογένειες γίνεται κυρίως μέσω αποσπασματικών μέτρων. Τα μέτρα αυτά όπως συντάξεις χηρείας και επιδόματα, αλλάζουν ή σταματούν ανά πάσα στιγμή.
Πιο συγκεκριμένα τα μέτρα αυτά είναι:
Συντάξεις χηρείας
Στην περίπτωση θανάτου ενός γονέα ισχύουν τα εξής: Αν λάμβανε ή δικαιούνταν σύνταξη, σε περίπτωση που υπάρχει ένα παιδί, ο επιζών σύζυγος λαμβάνει το 70% αυτής της σύνταξης. Το παιδί θα λάβει το 25% του ποσού της σύνταξης μέχρι το 24ο έτος της ηλικίας του.
Αν ο θάνατος ενός γονέα επέλθει σε νεαρή ηλικία, το ποσό της καταβληθείσας σύνταξης ενδέχεται να απέχει πολύ από τον τελευταίο μισθό που ελάμβανε ο θανών. Για παράδειγμα: έστω ότι ο τελευταίος μισθός του θανόντος γονέα ήταν €1.000 και αυτός είχε μόνο 15 έτη ασφάλισης. Η σύνταξη υπολογίζεται σε μόνο 422€: από το άθροισμα της εθνικής σύνταξης 345€ (για 15 έτη ασφάλισης) συν της ανταποδοτική σύνταξης 104€ (ποσοστό αναπλήρωσης για 15 έτη ήτοι 11,55% επί το μέσο όρο αποδοχών από ενάρξεως της ασφάλισης, ήτοι για το παράδειγμα €900), μείον 6% για εισφορά υγειονομικής περίθαλψης υπέρ ΕΟΠΥΥ.
Επίδομα παιδιού
Ο ΟΠΕΚΑ (Οργανισμός Προνοιακών Επιδομάτων & Κοινωνικής Αλληλεγγύης) προβλέπει επίδομα παιδιού το οποίο καλύπτει και μονογονεϊκές οικογένειες. Μάλιστα με το νέο καθεστώς προβλέπεται οι μονογονείς να λαμβάνουν πέρα από το επίδομα παιδιού και ένα επίδομα μονογονεϊκής οικογένειας.
Το επίδομα ορίζεται με βάση το ετήσιο οικογενειακό εισόδημα και τον αριθμό των παιδιών. Για παράδειγμα, μια μονογονεϊκή οικογένεια με τρία παιδιά και ετήσιο εισόδημα έως €39.000, θα λάβει ετήσιο επίδομα παιδιού €2.985 (δηλαδή, ποσό που αντιστοιχεί σε €82,91 το μήνα για κάθε παιδί) και επιπλέον Επίδομα Μονογονεϊκής Οικογένειας €6.480 ανά έτος, που αντιστοιχεί σε €180 το μήνα για κάθε παιδί.
Γονική άδεια
Προβλέπονται διευκολύνσεις και σε επαγγελματικό επίπεδο για τους μονογονείς. Χρειάζεται πολύ συχνά να λείψουν από τις εργασίες τους για τη φροντίδα των παιδιών τους. Το άρθρο 7 της Εθνικής Γενικής Συλλογικής Σύμβασης Εργασίας (Ε.Γ.Σ.Σ.Ε.) 2002-2003 ορίζει αυτές τις άδειες. Χορηγείται σε έναν μονογονιό επιπλέον άδεια έξι εργάσιμων ημερών το χρόνο (με αποδοχές) πέρα από την άδεια που δικαιούται έτσι κι αλλιώς.
Επίσης, αν ένας γονιός έχει τρία παιδιά ή περισσότερα, δικαιούται άδεια οκτώ εργάσιμων ημερών επιπλέον. Το νόημα αυτής της παροχής έχει να κάνει με την αυξημένη φροντίδα που χρειάζονται τα παιδιά μέχρι τα 12 τους χρόνια. Ο μονογονέας λαμ΄βανει την άδεια σε συνεννόηση με τον εργοδότη. Δεν επιτρέπεται η άδεια αυτή να συμπίπτει με την ετήσια κανονική άδεια του εργαζόμενου.
Προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μονογονείς
Τα παραπάνω μέτρα σίγουρα δεν επαρκούν για τη στήριξη της ευάλλωτης αυτής κοινωνικής ομάδας. Οι μονογονείς αντιμετωπίζουν και το πρόβλημα πως να καταφέρουν να λάβουν αυτά τα επιδόματα. Μπαίνουν σε δαιδαλώδεις γραφειοκρατικές διαδικασίες που παίρνουν χρόνο και έχουν περιορισμούς οπότε δεν είναι σίγουρο ότι ένας μονογονέας θα καταφέρει να λάβει τη στήριξη που χρειάζεται.
Επειδή δεν υπάρχει συντονισμένη κάλυψη για το θέμα των μονογονεϊκών οικογενειών, οι μονογονείς βρίσκονται συχνά σε θέση έχουν πολλούς περιορισμούς. Συγκεκριμένα:
- Διαπραγμάτευση με δήμους στο θέμα των σχολείων και νηπιαγωγείων.
- Πολύ συχνά οι μονογονιοί αναγκάζονται να στηριχτούν σε εθελοντικές προσπάθειες για να λάβουν βοήθεια.
- Η κοινωνική αντιμετώπιση είναι συχνά υποτιμητική, ειδικά για γυναίκες.
- Δεν υπάρχει πλαίσιο συστηματικής στήριξης στον ιδιωτικό τομέα.
- Οι προσωπικές σχέσεις του μονογονέα γίνονται πολλές φορές περίπλοκες και προβληματικές.